تأثیر طراحی بیوفیلیک بر سلامت روان و کیفیت زندگی در فضاهای شهری

چکیده

با افزایش شهرنشینی و کاهش ارتباط انسان با طبیعت، مشکلاتی مانند استرس، اضطراب و کاهش کیفیت زندگی به چالش‌های مهم جوامع مدرن تبدیل شده‌اند. طراحی بیوفیلیک به‌عنوان راهکاری مؤثر در معماری، با ادغام عناصر طبیعی در محیط‌های ساخته‌شده، می‌تواند تأثیرات مثبتی بر سلامت روان و رفاه اجتماعی داشته باشد. این مقاله به بررسی اصول طراحی بیوفیلیک، تأثیر آن بر سلامت روان، نمونه‌های موفق در شهرهای مختلف و راهکارهای عملی برای اجرای آن در فضاهای شهری می‌پردازد.

۱. مقدمه

شهرنشینی سریع و توسعه فضاهای مصنوعی باعث کاهش تماس انسان با طبیعت شده است. تحقیقات نشان می‌دهد که این جدایی از طبیعت تأثیرات منفی بر سلامت جسمی و روانی افراد دارد. در مقابل، طراحی بیوفیلیک که به‌معنای تلفیق عناصر طبیعی در محیط‌های شهری و معماری است، می‌تواند احساس آرامش را افزایش داده و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.

۲. طراحی بیوفیلیک چیست؟

طراحی بیوفیلیک (Biophilic Design) رویکردی در معماری است که هدف آن ایجاد ارتباط عمیق‌تر بین انسان و طبیعت در محیط‌های شهری و داخلی است. این طراحی شامل استفاده از نور طبیعی، پوشش گیاهی، متریال‌های طبیعی و سایر عناصر الهام‌گرفته از طبیعت در فضاهای ساخته‌شده می‌شود.

اصول طراحی بیوفیلیک

• ادغام مستقیم طبیعت: استفاده از گیاهان، آب، نور طبیعی و تهویه مناسب در محیط‌های شهری.

• الهام از فرم‌های طبیعی: استفاده از الگوهای ارگانیک، متریال‌های طبیعی و رنگ‌های الهام‌گرفته از طبیعت.

• تعامل حسی با طبیعت: طراحی فضاهایی که حس لمس، صدا و بوی طبیعت را بازسازی می‌کنند.

۳. تأثیر طراحی بیوفیلیک بر سلامت روان

تحقیقات نشان داده است که ادغام طبیعت در طراحی شهری و معماری داخلی می‌تواند اثرات مثبتی بر سلامت روان داشته باشد:

 کاهش استرس و اضطراب: حضور فضای سبز و نور طبیعی باعث کاهش سطح هورمون کورتیزول (هورمون استرس) می‌شود.

 افزایش تمرکز و بهره‌وری: فضاهای بیوفیلیک در محیط‌های کاری و آموزشی منجر به افزایش تمرکز، خلاقیت و بازدهی می‌شوند.

 تقویت تعاملات اجتماعی: طراحی فضاهای عمومی با ویژگی‌های طبیعی، انگیزه مردم برای حضور و تعامل اجتماعی را افزایش می‌دهد.

 بهبود کیفیت خواب: دسترسی به نور طبیعی در طول روز و فضاهای سبز، الگوی خواب را بهبود می‌بخشد.

۴. نمونه‌های موفق طراحی بیوفیلیک در شهرهای جهان

۱. باغ‌های عمودی در سنگاپور (Supertree Grove, Gardens by the Bay)

این پروژه، ترکیبی از معماری پایدار و طراحی بیوفیلیک است که به‌عنوان یک فضای عمومی سبز، به بهبود کیفیت هوای شهری و سلامت روان شهروندان کمک می‌کند.

۲. پارک هایلین در نیویورک (The High Line)

یک مسیر پیاده‌روی سبز که بر روی یک خط آهن قدیمی ساخته شده و به مردم امکان تعامل با طبیعت در محیط شهری را می‌دهد.

۳. بوسکو ورتیکاله در میلان (Bosco Verticale)

دو برج مسکونی که با پوشش گیاهی گسترده، اکوسیستم شهری را بهبود داده و باعث افزایش کیفیت زندگی ساکنان شده‌اند.

۵. راهکارهای عملی برای اجرای طراحی بیوفیلیک در فضاهای شهری

برای ادغام مؤثر طراحی بیوفیلیک در شهرها، معماران و شهرسازان می‌توانند اقدامات زیر را در نظر بگیرند:

✔ افزایش فضاهای سبز شهری: توسعه پارک‌ها، باغ‌های عمومی و مسیرهای پیاده‌روی سبز.

✔ طراحی ساختمان‌های سبز: استفاده از دیوارهای سبز، سقف‌های گیاهی و تراس‌های پر از گیاه.

✔ بهینه‌سازی نور طبیعی: طراحی فضاهایی که امکان استفاده حداکثری از نور خورشید را فراهم کنند.

✔ ایجاد فضاهای آرامش‌بخش: استفاده از عناصر طبیعی مانند آب‌نماها و باغ‌های مدیتیشن در محیط‌های عمومی.

۶. نتیجه‌گیری

طراحی بیوفیلیک به‌عنوان یک راهکار مؤثر در معماری و شهرسازی، تأثیرات قابل‌توجهی بر سلامت روان و کیفیت زندگی انسان‌ها دارد. از طریق ادغام عناصر طبیعی در محیط‌های شهری، می‌توان استرس را کاهش داد، تعاملات اجتماعی را بهبود بخشید و شهرهایی پایدارتر و زیباتر خلق کرد. برای بهره‌مندی از این مزایا، معماران و سیاست‌گذاران باید به اهمیت این رویکرد توجه ویژه‌ای داشته باشند و آن را در برنامه‌های توسعه شهری ادغام کنند.

منابع

۱. Browning, W. D., Ryan, C. O., & Clancy, J. O. (2014). 14 Patterns of Biophilic Design: Improving Health & Well-Being in the Built Environment. Terrapin Bright Green.

۲. Kellert, S. R., Heerwagen, J. H., & Mador, M. (2011). Biophilic Design: The Theory, Science and Practice of Bringing Buildings to Life. Wiley.

۳. Beatley, T. (2016). Handbook of Biophilic City Planning & Design. Island Press.

فـــرزاد جــلالــی مــسلــم

بهار-1404