تحول معماری در دوره محمدرضا پهلوی

مقدمه

دوره محمدرضا پهلوی، که از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ شمسی ادامه داشت، دوره‌ای از تحولاتچشمگیر در ایران بود. این دوره شاهد تغییرات عمیق در سبک‌های معماری بود که تحت تأثیردیدگاه شاه برای مدرنیزاسیون و ملی‌گرایی قرار داشت. معماری این دوره ترکیبی از عناصرسنتی ایرانی و روندهای مدرنیستی را منعکس می‌کند که هدف آن نمایش ایران به عنوان یککشور پیشرو در عین حفظ میراث فرهنگی غنی خود بود.

زمینه تاریخی

محمدرضا پهلوی در زمان جنگ جهانی دوم به تخت نشست، زمانی که جهان در حال تغییراتبزرگی بود. دوران حکومت او با تلاش‌هایی برای مدرنیزاسیون زیرساخت‌ها، اقتصاد و جامعهایران همراه بود. انقلاب سفید شاه در دهه ۱۳۴۰ شمسی این تغییرات را تسریع کرد و بربخش‌های مختلف از جمله معماری تأثیر گذاشت.

روندها و تأثیرات معماری

معماری دوره پهلوی را می‌توان به سه مرحله اصلی تقسیم کرد:

1. مدرنیسم اولیه (۱۳۲۰-۱۳۳۲): این مرحله شاهد معرفی اصول مدرنیستی بود که تحتتأثیر معماران اروپایی قرار داشت. ساختمان‌های این دوره اغلب دارای خطوط ساده،طراحی‌های کاربردی و تزئینات کم بودند. نمونه‌های برجسته شامل بانک ملی ایران و پردیسدانشگاه تهران است.

2. مدرنیسم ملی‌گرا (۱۳۳۲-۱۳۴۲): در این مرحله تلاش آگاهانه‌ای برای ترکیب عناصرمعماری سنتی ایرانی با طراحی‌های مدرنیستی صورت گرفت. این سبک ترکیبی هدف ایجادهویت ایرانی منحصر به فرد را داشت. برج آزادی، طراحی شده توسط حسین امانت، نمونهبارزی از این ترکیب است که فرم‌های مدرنیستی را با موتیف‌های سنتی ترکیب می‌کند.

3. مدرنیسم متأخر (۱۳۴۲-۱۳۵۷): مرحله نهایی دوره پهلوی شاهد اوج‌گیری روندهایقبلی با پروژه‌های بزرگ‌تر و پیچیده‌تر بود. ورزشگاه آریامهر (اکنون ورزشگاه آزادی) و مرکزفرهنگی نیاوران نمونه‌هایی از عظمت و جاه‌طلبی این دوره هستند.

مطالعه موردی: برج آزادی

برج آزادی، که در ابتدا به نام برج شهیاد شناخته می‌شد، یکی از نمادین‌ترین سازه‌های دورهپهلوی است. این برج توسط معمار حسین امانت طراحی و در سال ۱۳۵۰ شمسی تکمیل شد وبه مناسبت ۲۵۰۰ سالگرد امپراتوری ایران ساخته شد.

طراحی و ساخت

طراحی برج آزادی ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و اصول مدرنیستی است. این سازه ۴۵ مترارتفاع دارد و با مرمر سفید پوشیده شده است. فرم آن از طاق‌های کاخ‌های باستانی ایرانیالهام گرفته شده و الگوهای هندسی آن منعکس کننده موتیف‌های معماری اسلامی است.

نمادگرایی و تأثیر

برج آزادی نماد میراث فرهنگی غنی ایران و آرزوهای آن برای مدرنیته است. این برج به یک نمادملی تبدیل شده است که تداوم تاریخی کشور و پیشرفت آن به سوی آینده را نمایان می‌کند. برج آزادی همچنان نقطه کانونی برای رویدادهای فرهنگی و سیاسی در تهران است.

نتیجه‌گیری

دوره محمدرضا پهلوی دوره‌ای تحول‌آفرین برای معماری ایرانی بود. ترکیب عناصر سنتی ومدرنیستی در این زمان هویت معماری منحصر به فردی ایجاد کرد که همچنان بر معماریمعاصر ایران تأثیرگذار است. میراث این دوره در بناهای ماندگاری که چشم‌انداز شهری ایران راتعریف می‌کنند، مشهود است.

منابع:

(1) An evaluation of Iran architecture during first Pahlavi Era: A .... https://www.researchgate.net/publication/354223139_An_evaluation_of_Iran_architecture_during_First_Pahlavi_Era_A_transition_from_tradition_to_modernity/fulltext/63923491484e65005bf490e7/An-evaluation-of-Iran-architecture-during-First-Pahlavi-Era-A-transition-from-tradition-to-modernity.pdf.

(2) THE ARCHITECTURE TECHNOLOGY OF TRADITIONALIST STYLE BUILDINGS BUILT IN .... https://archives.palarch.nl/index.php/jae/article/download/9439/8732/18499.

(3) BUILDING IRAN: MODERNISM, ARCHITECTURE, Talinn Grigor - JSTOR. https://www.jstor.org/stable/23265849.

فـــرزاد جـــلالــی مـــسلــم

آذر-1403